Hà Nội: Cơ hội chuyển mình từ tái thiết 9 công trình sắp di dời

Chưa có mô hình kiểu mẫu trong chuyển đổi các khu công nghiệp cũ

Hiện nay, các công trình xây dựng nói chung và các công trình công nghiệp cũ nói riêng đang đứng trước thách thức thời đại về đảm bảo hiệu quả kinh tế, giảm thiểu tác động môi trường và bảo tồn giá trị văn hóa. 

Đặt trong bối cảnh này, di sản công nghiệp được coi là tài nguyên cần được khai thác hiệu quả vì nắm giữ các tiềm năng tái sinh khu vực đô thị, tôn vinh giá trị lịch sử văn hóa và tạo ra giá trị kinh tế thông qua mô hình tái thiết bền vững. 

Hướng tới mục tiêu phát triển thành phố sáng tạo và tiến tới thành phố “xanh, thông minh, hiện đại” vào 2030, Hà Nội đang nắm giữ các cơ hội thuận lợi cho việc tái thiết 9 công trình sắp di dời. Không chỉ vậy, mô hình tái thiết bền vững góp phần đáp ứng cam kết giảm thải khí thải Carbon khi tái sử dụng di sản công nghiệp và tích hợp thiết kế bền vững, tối ưu năng lượng. 

Tuy nhiên, Việt Nam chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc tái thiết di sản, xây dựng công trình xanh và cần học tập, trao đổi với các quốc gia tiên phong để tích lũy các bài học chuyển đổi đi trước. 

Đứng trước bối cảnh đó, chiều ngày 15/10 vừa qua, chương trình Hội thảo bế mạc: “Thiết kế, xây dựng và vận hành bền vững các dự án tái thiết di sản công nghiệp tại Việt Nam” đã được tổ chức.

Hội thảo có sự tham gia của nhiều chuyên gia về lĩnh vực văn hóa di sản, kiến trúc, xây dựng đến từ Việt Nam, Đức, Pháp và Hà Lan. Chương trình tập trung tham gia thảo luận và chia sẻ kinh nghiệm trong thiết kế, xây dựng và vận hành công trình bền vững, hiệu quả năng lượng và tối ưu hoá chi phí. 

Phát biểu mở đầu hội thảo, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, TS.KTS Phan Đăng Sơn chia sẻ: “Từ trước đến nay, trong quá trình phát triển công nghiệp, Việt Nam chưa đề cập tới các yếu tố văn hóa, di sản. 

Đứng trước kế hoạch di dời 9 nhà máy công trình cũ tại Hà Nội, sẽ rất đáng tiếc nếu tiếp cận 9 khu đất đó theo hướng khai thác chuyển đổi thành các khu đô thị và chỉ có giá trị về mặt kinh tế. 

Hà Nội nói riêng, Việt Nam nói chung hiện chưa có mô hình kiểu mẫu nào trong công tác chuyển đổi các khu công nghiệp cũ, vì vậy chương trình tái thiết di sản công nghiệp là cơ hội để chúng tôi được hỏi hỏi và trao đổi những kinh nghiệm từ châu Âu. Đồng thời có sự chuẩn bị tốt hơn cho kế hoạch di dời 9 nhà máy cũ”.

Kinh nghiệm từ châu Âu

Tại hội thảo, ông Alban Corbier-Labasse giám đốc của Friche la Belle de Mai đã có những chia sẻ về câu chuyện thực tế và kinh nghiệm được đúc kết trong quá trình ông làm việc và vận hành tại khu phức hợp văn hóa La Friche La Belle de Mai, nơi được chuyển đổi từ nhà máy thuốc lá tại Pháp. 

Ông thông tin: “Sự thành công của Friche la Belle de Mai là sự kết hợp của 2 ý chí. Một mặt là ý nguyện của chính quyền, mặt kia là sáng kiến của các chủ thể trong xã hội dân sự. Việc sử dụng tổi ưu không gian hiện có và dự trữ các không gian cho các mục đích sáng tạo sau này là cần thiết”.

Tiếp nối, kiến trúc sư Emma Westerduin, Trưởng ban thiết kế, Except Integrated Sustainability và Bà Nguyễn Thị Thu Thủy, Giám đốc khu vực Châu Á, Elithis Group đều bày tỏ sự nhất trí quan điểm di sản công nghiệp sở hữu tiềm năng cho mục tiêu tái sử dụng tài nguyên và sự tham gia của các chuyên gia từ kiến trúc, kĩ thuật, vật liệu ngay từ giai đoạn thiết kế ban đầu là điều cần thiết nhằm đạt được tối đa hiệu năng của công trình. 

Đến từ đại diện của Việt Nam, kiến trúc sư Phạm Trung Hiếu, giảng viên bộ môn Lý luận - Bảo tồn di sản Kiến trúc,Đại học Kiến trúc Hà Nội đã có những đề xuất nghiên cứu mô hình chuyển đổi Nhà máy xe lửa Gia Lâm. 

Ông cho rằng: “Việc di dời 9 nhà máy đã mở ra một quỹ đất rất lớn cho thành phố. Đây là cơ hội để Hà Nội đủ tiềm lực chuyển mình và trở thành một thành phố sáng tạo, năng động. Tôi đề xuất Không gian văn hóa - sáng tạo bao gồm các công trình cụ thể, tương ứng với các thành tố gồm bảo tồn thích ứng di sản giá trị - kiến tạo không gian sáng tạo cộng đồng - không gian khuôn viên cây xanh. 3 thành tố này được gắn kết lại với hệ thống không gian cảnh quan sống động”.

Cũng tại Hội thảo, với tầm nhìn chiến lược của một kiến trúc sư và có bề dày kinh nghiệm trong quá trình chuyển hóa đô thị, hệ thống thực phẩm và các mối quan hệ xã hội, bà Emma Westerduin đã có những giới thiệu và chia sẻ thực tế về quá trình thực hiện tái thiết di sản công nghiệp tích hợp thiết kế bền vững tối ưu năng lượng, những kinh nghiệm được đúc rút trong quá trình tái thiết tòa nhà cũ thành không gian làm việc Utrecht Community (Uco). 

Điểm đặc biệt của không gian này là được chuyển đổi từ kho tàu cũ nát của Đường sắt Hà Lan. Việc chuyển đổi đã giúp cung cấp cho Uco 1.800 m2 không gian làm việc, hội họp và trình diễn. Tuy khởi tạo từ một kho tàu cũ được xếp hạng di sản, tòa nhà Uco này vẫn thiết kế và tuân theo các tiêu chuẩn trong suốt quá trình cải tạo để đảm bảo tính trung hòa về năng lượng - một kỳ tích đáng kinh ngạc. 

Trong quá trình cải tạo và trang bị nội thất, Uco đã xem xét từng chi tiết để tìm ra các giải pháp bền vững, đầy đủ chức năng nhất có thể. Đặc biệt chú ý đến việc cải tạo để đảm bảo khí hậu trong lành, với các vật liệu không độc hại, và đảm bảo có nhiều ánh sáng tự nhiên. 

Khoảng thở, làm giảm sự ngột ngạt của vùng trung tâm Hà Nội

Đến từ 282 design, 2 kiến trúc sư trẻ Trương Phan Anh và Hoa Tuấn Khang, người chịu trách nhiệm thực hiện công tác thiết kế, chuyển đổi và quản lý vận hành không gian 282 workshop đã có bài trình bày chi tiết về những nội dung hoạt động và kinh nghiệm đúc kết cá nhân. 

Hai kiến trúc sư đồng chia sẻ: “Cải tạo lại một nhà máy cũ là điều tưởng chừng như dễ mà khó, cần làm sao để không bị tách biệt hẳn với bối cảnh xung quanh, vẫn đảm bảo các giá trị kinh tế, bảo tồn văn hóa và giảm thiểu các tác động tới môi trường xung quanh. 

Điểm đặc biệt của 282 workshop sau khi chuyển đổi đó là khai thác không gian phần lớn là thiên nhiên. Tất cả vật liệu sắt, thép, gỗ cũ đều được đơn vị 282 design chủ động tái sử dụng để tạo ra những khối nhà với chức năng phân tách giữa các hoạt động workshop và sản xuất. Không gian này chính là khoảng thở, làm giảm sự ngột ngạt của vùng trung tâm Hà Nội”.

Buổi hội thảo đã cung cấp cho các khán giả tham dự có cách tiếp cận rõ ràng hơn về vấn đề chuyển đổi di sản công nghiệp. Từ quy trình phát triển thiết kế chuyển đổi cho tới phương pháp chuyển đổi đáp ứng các mục tiêu bảo tồn văn hóa, thân thiện môi trường và hiệu quả kinh tế. 

Ngoài ra, sự góp mặt của các cá nhân và đơn vị tham gia trực tiếp các dự án di dời tại châu Âu đã giúp người tham dự được học hỏi trực tiếp các chiến lược thiết kế, xây dựng và các vận hành công trình bền vững, hiệu quả năng lượng và tối ưu hóa chi phí. 

Hội thảo đã trở thành cầu nối hợp tác cho các bên liên quan trong cơ hội chuyển đổi 9 công trình công nghiệp sắp di dời tại Hà Nội, Việt Nam.